Warunkowe umorzenie postępowania

Nie w każdym przypadku, jeżeli sąd ustali w toku postępowania karnego sprawstwo i winę zasiadającego na ławie oskarżonych, jest zobowiązany wydać wyrok skazujący.
W przypadkach wskazanych w przepisach prawa możliwe jest zakończenie procesu karnego bez skazania oskarżonego nawet gdy będzie oczywiste, że popełnił on zarzucany mu czyn zabroniony. Jednym z takich przypadków jest orzeczenie przez sąd środka probacyjnego w postaci warunkowego umorzenia postępowania karnego.

Aby jednak organ procesowy mógł warunkowo umorzyć postępowanie oskarżony musi spełniać pewne warunki przewidziane przepisami prawa karnego. Po pierwsze o warunkowe umorzenie postępowania karnego może ubiegać się osoba lub jej adwokat, która dotychczas nie była skazana za przestępstwo umyślne. Tytułem przykładu można tu wskazać sytuację, w której osoba celowo zabiera cudzą rzecz grożąc użyciem broni palnej w przypadku braku dobrowolnego oddania przedmiotu. Natomiast nie stanowi przeszkody w ubieganiu się o warunkowe umorzenie postępowania fakt skazania za przestępstwo nieumyślne czyli przestępstwo dokonane bez zamiaru spowodowania określonych ustawą skutków, które zostało popełnione z powodu niezachowania ostrożności pożądanej w okolicznościach sprawy mimo że sprawca możliwość popełnienie tego czynu przewidywał lub mógł przewidzieć. 

Kolejnym warunkiem jaki należy spełniać aby móc skorzystać z warunkowego umorzenia postępowania jest wyjaśnienie wszystkich wątpliwości co do okoliczności popełniania czynu zabronionego. Opierając się na zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym sąd powinien mieć pewność, że oskarżony popełnił zarzucane mu przestępstwo. Przy czym istotnym jest, że przyznanie się oskarżonego do winy nie stanowi przesłanki zastosowania omawianego środka probacyjnego.  

Ponadto, stopień winy oraz stopień społecznej szkodliwości czynu nie mogą być znaczne. Sąd warunkowo umarza postępowanie karne tylko w przypadku drobnych przestępstw, które nie budzą skrajnie negatywnych nastrojów wśród społeczeństwa, w których potrzeba ukarania sprawcy nie jest znaczna, a jego zachowanie choć narusza porządek prawny nie wymaga stosowania surowej represji karnej. 

Kolejnym warunkiem, który musi zostać spełniony aby sąd mógł zastosować środek probacyjny w postaci warunkowego umorzenia postępowania jest  zagrożenie karą za popełniony czyn, które nie może przekraczać 5 lat pozbawienia wolności. Omawiana instytucja ma zastosowanie do czynów, których górna granica zagrożenia karą wynosi maksymalnie 5 lat lub też popełnienie przestępstwa jest zagrożone karą łagodniejszą taką jak np. kara grzywny czy kara ograniczenia wolności. Tytułem przykładu można tu wskazać:  pobicie 158 § 1 k.k., kradzież art. 278 § 1 k.k., przywłaszczenie art. 284 § 1 k.k.

Obok opisanych wyżej warunków, które musi spełniać sprawca czynu sąd ocenia również osobę samego sprawcy. Organ procesowy bada czy postawa oskarżonego, jego właściwości i warunki osobiste oraz to jak żył do tej pory pozwalają przypuszczać, że potraktowanie go „łagodnie” przyniesie oczekiwany skutek w postaci powstrzymania się przez sprawcę przestępstwa od naruszania obowiązującego porządku prawnego w przyszłości. 

Osoba, wobec której warunkowo umorzono postępowanie karne, zostaje jednocześnie poddana próbie na czas od roku do trzech lat. Niewłaściwe zachowanie sprawcy w tym okresie może spowodować podjęcie postępowania karnego. 

Sprawca wobec którego zastosowano warunkowe umorzenie postępowania karnego uzyska zaświadczenie o niekaralności. W rejestrze karnym nie będzie wzmianki o ukaraniu, ponieważ  wyrok warunkowo umarzający postępowanie w sprawie karnej nie jest wyrokiem skazującym, jednak sprawca przestępstwa będzie widniał w rejestrze karnym jako osoba, wobec której warunkowo umorzono postępowanie karne. Wpis o wyroku warunkowo umarzającym postępowanie ulega wykreśleniu po upływie 6 miesięcy od zakończenia próby orzeczonego w wyroku.