Podział majątku dorobkowego małżonków
Postępowanie o podział majątku dorobkowego wykazuje jednak szereg odrębności od innych działów dokonywanych między współwłaścicielami, w rezultacie należy rozstrzygać specyficzne dla małżonków roszczenia. Jednym z nich jest możliwość ustalenia w toku postępowania nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym przy spełnieniu przesłanek przewidzianych w art. 43 § 2 KRO, a więc z uwzględnieniem stopnia, w jakim każde z nich przyczyniało się do powstania majątku wspólnego. Nie można tego warunku rozumieć jednoznacznie i przyjmować, iż tylko to z małżonków, które pracowało zawodowo, przysparzało majątku rodzinie. Oceny należy dokonywać zawsze na podstawie okoliczności danego przypadku i w konsekwencji trudno pokusić się o jakieś uogólnienia, zwłaszcza gdy chodzi o dość delikatną materię, jaką są niewątpliwie stosunki rodzinne (małżeńskie).
Przyczyny skutkujące ustaleniem nierównych udziałów muszą mieć ewidentny i konkretny wymiar. Nie mogą budzić wątpliwości z punktu widzenia dowodowego, a zachowania małżonków muszą być niemal krańcowe. Z uwagi bowiem na wynikające z przepisów prawa rodzinnego wzajemne obowiązki małżonków analiza sytuacji nie jest prosta i w praktyce nastręcza wiele kłopotów. Warto podkreślić, iż żądanie ustalenia nierównych udziałów nie ulega przedawnieniu. Ustawodawca nie obwarował omawianej możliwości żadnym terminem. Nie podlega jednak dyskusji, że po uprawomocnieniu się orzeczenia o podziale majątku dorobkowego małżonków nie jest możliwe zgłoszenie przedmiotowego roszczenia.
Poza przypadkiem kiedy byłym małżonkom w trakcie trwania związku małżeńskiego przysługuje ograniczone prawo rzeczowe do lokalu spółdzielczego czy domu jednorodzinnego, ustawodawca nie przewidział przymusu wszczęcia postępowania o podział w ciągu roku po orzeczeniu rozwodu. W pozostałych przypadkach małżonkowie mogą w dowolnym czasie dokonywać podziału jego składników. Nie ma zatem potrzeby ustalania terminu w omawianym przypadku. Przeciwne rozwiązanie w znacznym stopniu ograniczyłoby możliwości małżonków w tym zakresie.
Orzeczenie wydane na skutek wniesienia powołanego roszczenia należy do prawotwórczych, skutkuje bowiem ukształtowaniem stosunku udziałów małżonków w majątku dorobkowym w sposób inny niż przyjęty za zasadę w obowiązującym prawie rodzinnym. Stosownie do treści normy prawnej zawartej w art. 43 § 1 KRO ustawodawca przewidział domniemanie równych udziałów w majątku dorobkowych małżonków. Obalenie jego wymaga wykazania zaistnienia określonych przesłanek. W przeciwieństwie do innych orzeczeń kształtujących prawo czy stosunek prawny, w omawianym przypadku skutek prawny następuje ex nunc (uzasadnienie uchwały SN z 22.11.1972 r., w sprawie III CZP 83/72, OSNCP Nr 7-8/1973, poz. 124). Zaprezentowane stanowisko nie do końca wydaje się słuszne, gdyż w sytuacji kiedy do powyższego ustalenia dochodziłoby w toku sprawy o podział majtku wspólnego małżonków, wówczas nigdy nie byłoby możliwe dokonanie podziału majątku wedle ustalonych udziałów, gdyż z tą samą datą rozlicza się majątek małżonków. Po ustaleniu nierównych udziałów w takim przypadku z całą pewnością nie dojdzie już do nabycia przedmiotów majątkowych na prawach wspólności ustawowej, bo jej już od jakiegoś czasu nie ma. Można byłoby podzielić stanowisko SN w przypadku rozpoznawania przedmiotowego wniosku w trakcie trwania związku małżeńskiego, ale także i w takim przypadku pomijałoby się fakt, iż ważne przyczyny umożliwiające obalenie ustawowego domniemania nastąpiły wcześniej i małżonek, który w większym stopniu, a niekiedy wyłącznie przyczyniał się do powstania majątku wspólnego małżonków, zostanie pokrzywdzony.
Warto przy tym mieć na uwadze, iż omawiany problem ma nie tylko znaczenie dla rozliczenia małżonków z majątku dorobkowego, ale ma niebagatelne znaczenie dla wierzycieli jednego z małżonków, którzy po ustaniu wspólności majątkowej mogą kierować czynności egzekucyjne do udziału małżonka w majątku wspólnym.
