Obrona konieczna

Obrona konieczna jest kontratypem, który wyłącza bezprawność czynu zabronionego – są to okoliczności legalizujące czyn, generalnie uznany za bezprawny. Instytucja ta jest prawem, które zezwala obywatelowi bronić się przed napastnikiem. Granica obrony koniecznej jest bardzo cienka dlatego warto wiedzieć kiedy następuje jej przekroczenie, a co za tym idzie karalność naszego czynu.

Warunki obrony koniecznej

Wyróżniamy następujące warunki obrony koniecznej: zamach (bezpośredni, bezprawny, rzeczywisty) oraz obronę (która musi być konieczna i współmierna do niebezpieczeństwa zamachu).

Zamach bezpośredni musi stwarzać bezpośrednie niebezpieczeństwo, które trwa tu i teraz lub gdy istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa, że zagrożone atakiem dobro zostanie zaatakowane natychmiast, w najbliższej chwili.

Bezprawność zamachu oznacza jego sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym i nie chodzi wyłącznie o bezprawie kryminalne, lecz również bezprawie cywilne.

Zamach musi być rzeczywisty (tzn. musi istnieć w obiektywnej rzeczywistości, a nie tylko w wyobraźni podejmującego obronę).

Możliwe jest przyjęcie obrony koniecznej nawet w razie bójki. Osoba postronna, która nie angażując się po stronie któregokolwiek z biorących udział w bójce, a więc nie będąc jej uczestnikiem, stara się jej zapobiec w jakikolwiek sposób (np. przez rozdzielenie bijących się), działa w obronie koniecznej. Natomiast nie działa w obronie koniecznej ten, kto włącza się do bójki w celu przyjścia z pomocą jednemu z jej uczestników, bo w ten sposób powiększa krąg bijących się, potęgując tym samym niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia uczestników zajścia lub osób znajdujących się w pobliżu (wyrok SN z 27.07.1971 r., IV KR 119/71, OSNKW 1971/12, poz. 190).

Przekroczenie granicy obrony koniecznej

Przekroczenie granic obrony koniecznej może mieć postać:

– ekscesu intensywnego (zastosowanie sposobu obrony niewspółmiernego do niebezpieczeństwa zamachu) lub

– ekscesu ekstensywnego (który polega na obronie przedwczesnej, gdy zamach nie wszedł jeszcze w fazę bezpośredniości, lub też spóźnionej, gdy bezpośrednie zagrożenie zamachem już ustało).

Konsekwencje przekroczenia obrony koniecznej

Konsekwencją przekroczenia obrony koniecznej jest bezprawność czynu, co w konsekwencji skutkuje naszą odpowiedzialnością za popełniony czyn.

Art. 24 § 2 Kodeksu karnego przewiduje jednak zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet odstąpienie od wymierzenia kary.

Zgodnie z nim w przypadku, gdy do przekroczenia granicy obrony koniecznej doszło pod wpływem strachu bądź wzburzenia wywołanego zagrożeniem, osoba broniąca się nie podlega karze.

Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy „Stopień społecznego niebezpieczeństwa przestępstwa popełnionego w razie przekroczenia obrony koniecznej jest znacznie mniejszy niż przestępstwa dokonanego nie w obronie koniecznej. Wynika to z tego, że ustawodawca liczy się ze szczególną sytuacją, w jakiej znalazł się przekraczający granice obrony koniecznej na skutek bezprawnego zamachu, bierze pod uwagę sytuację emocjonalną, w której zwykle znajduje się ten, kto działa w obronie koniecznej, i uwzględnia, iż człowiekowi, który staje wobec bezpośredniego, bezprawnego zamachu, często trudno jest zachować taką rozwagę w działaniu, by broniąc się nie wyrządził niepotrzebnie napastnikowi nadmiernej szkody”. ( wyrok SN z dnia 30.04.1974 r., VI KRN 27/74, OSNKW 1974/9, poz. 162)

Ocena czy doszło do przekroczenia obrony koniecznej jak i zakres jej stosowania wymaga indywidualnej analizy. Pamiętać należy, że sądy nie są związane wyrokami uprzednio zapadłymi w podobnych sprawach, a kontratyp obrony koniecznej pozostaje w granicy swobodnej oceny sądu.