Darowizna – cofnięcie

W myśl art. 888. § 1. Kodeksu cywilnego przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.

Wynika z tego, że darowizna jest bezpłatnym świadczeniem jednej osoby (darczyńcy) na rzecz drugiej (obdarowanego). Podmiotem umowy darowizny może być osoba fizyczna lub prawna i nie ma ograniczenia, żeby była to jedna osoba. Darczyńcą i obdarowanym może być więcej osób np. rodzice mogą wspólnie podarować mieszkanie swoim dzieciom.

Przedmiotem darowizny może być praktycznie wszystko. Może to być przeniesienie prawa własności nieruchomości czy samochodu, czy też określona kwota pieniężna, a także zwolnienie obdarowanego z długu. Oznacza to, że przedmiotem darowizny może być mieszkanie lub inna nieruchomość, samochód, pieniądze, różne wartościowe przedmioty.

Sposób dokonania darowizny określa art. 890 Kodeksu Cywilnego

• 1.Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.
• 2.Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.

Wynika z tego, że darowizna jest umową, którą co do zasady zawiera się w formie aktu notarialnego. Darczyńca powinien w sposób dostateczny i niebudzący wątpliwości wyrazić swoją chęć dokonania bezpłatnego przysporzenia na rzecz drugiej strony przed notariuszem. Druga strona powinna natomiast oświadczyć, że darowiznę przyjmuje. Może to uczynić w tym samym lub odrębnym akcie notarialnym, ale także ustnie lub w sposób dorozumiany.

W chwili złożenia tych oświadczeń darczyńca przekazuje na rzecz obdarowanego określony przedmiot, który od tej chwili jest własnością obdarowanego.

Forma aktu notarialnego umowy darowizny daje największe bezpieczeństwo, jednak nie jest konieczna we wszystkich sytuacjach.

Jeśli umowa darowizny zostanie wykonana, wtedy nie ma znaczenia czy została zawarta u notariusza lub w innej formie. Obdarowany i darczyńca uzyskują wszystkie uprawnienia przewidziane w przepisach kodeksu cywilnego.

Jeśli natomiast darczyńca nie spełni przyrzeczonego świadczenia, a umowę darowizny zawarliśmy w formie aktu notarialnego, obdarowany może dochodzić przed sądem wykonania umowy i domagać się od darczyńcy wydania rzeczy będącej przedmiotem umowy darowizny. W przypadku umowy zawartej w zwykłej formie pisemnej lub ustnej obdarowany nie może dochodzić wykonania darowizny, ponieważ umowa jest nieważna.

Zawierając umowę darowizny przed notariuszem obowiązek zgłoszenia darowizny do Urzędu Skarbowego i odprowadzenia podatku ma notariusz.

Polski Kodeks Cywilny przewiduje dwie sytuacje, kiedy darowizna podlega odwołaniu:

1. Dopuszczalne jest odwołanie darowizny w przypadku rażącej niewdzięczności obdarowanego w stosunku do darczyńcy (art. 898 KC).
2. Drugim przypadkiem jest niedostatek darczyńcy (art.896 KC).

Rażąca niewdzięczność

Przepisy Kodeksu Cywilnego nie określają bliżej pojęcia „rażącej niewdzięczności”. Należy je jednak odnieść do moralnego obowiązku wdzięczności, jaki powinien okazywać obdarowany. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 13.10.2005r. (I CK 112/05, niepubl.) wskazał, że ów obowiązek nabiera szczególnego znaczenia, gdy do zawarcia umowy darowizny dochodzi między osobami najbliższymi, których powinność pomocy i wsparcia wynika z więzów rodzinnych. Orzeczeniem z 2.12.2005r. (Biul. SN 2006, poz.11) zastrzegł ponadto, że nie mogą uzasadniać odwołania darowizny zawiedzione oczekiwania darczyńcy co do należytego zajmowania się przez obdarowanego przedmiotem darowizny.

Uprawnienie do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności przysługuje:

1. Darczyńcy, z wyjątkiem sytuacji przebaczenia obdarowanemu (art. 898 § 1 i art. 899 § 1 KC)
2. Spadkobiercom darczyńcy, po jego śmierci, jeśli:

• Darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania darowizny lub
• Gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub wywołał rozstrój zdrowia, którego następstwem była śmierć (art. 899 § 2 KC).

Uprawnienie do odwołania darowizny z tego powodu wygasa w razie przebaczenia obdarowanemu lub z upływem jednego roku od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego (art.899 § 3 KC). Jest to termin zawity, uzasadniony faktem, iż jeśli w ciągu roku darczyńca nie odwołał darowizny, to prawdopodobnie nie odczuł krzywdy dotkliwie, Termin ten dotyczy także spadkobierców i biegnie od dnia, w którym dowiedzieli się oni o niewdzięczności obdarowanego. Odwołanie darowizny może nastąpić zarówno przed jej wykonaniem jak i po wykonaniu darowizny.

Zwrot przedmiotu dokonanej już darowizny następuje na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Niedostatek darczyńcy

Istnieje możliwość odwołania darowizny również w sytuacji niedostatku darczyńcy. Jednakże, pogorszenie sytuacji majątkowej musi nastąpić po zawarciu umowy darowizny i przed jej wykonaniem (art. 896 KC). Zmiana sytuacji majątkowej musi być tak dużego rozmiaru, że dokonanie darowizny wpłynęłoby niekorzystnie na utrzymanie darczyńcy oraz na jego ustawowe obowiązki alimentacyjne.

Odwołanie darowizny następuje poprzez oświadczenie woli, złożone obdarowanemu na piśmie. W przypadku sporu, zasadność odwołania ocenia sąd.

Darowizna wynikająca z zasad współżycia społecznego

Należy ponadto dodać, że żadna z powyższych przyczyn odwołania darowizny nie uzasadnia odwołania takiej, która wynika z zasad współżycia społecznego (art. 902 KC). Jako przykład takiej sytuacji można uznać obdarowanie osoby, która uratowała życie darczyńcy lub wsparła, kiedy ten znajdował się w potrzebie.